1.ความหมายของ ”หนี้” ในกฎหมายเดิมของไทย
ในกฎหมายเดิมของไทยตั้งแต่สมัยอยุธยาใช้คำว่า “หนี้” หรือ “นี่” แต่หมายความไปในทางชายตัวยอมเป็นทาสเขาเอาเงินเขามาใช้ ในลักษณะสัญญาอื่นก็มีเฉพาะในสัญญากู้ยืมเท่านั้นที่เรียกว่า กูหนี้ถือสินท่าน ความผูกพันตามสัญญาอื่นนอกจากสัญญากู้ยืม ไม่ว่าจะเป็นผู้รับฝาก ผู้ยืม ผู้ขาย ผู้ซื้อ หาเรียกว่าเป็น”ลูกหนี้” ไม่ คนเหล่านี้เป็นเพียงผู้ถือสินท่านเท่านั้น และความผูกพันตามสัญญาเหล่านี้ก็ไม่เรียกว่าหนี้[1]
ดังนั้นจะเห็นได้ว่าความหมายชองคำว่า “หนี้” ที่ใช้มาตั้งแต่เดิมของไทยนั้นมีความหมายแคบเฉพาะการขายตัวยอมตัวยอมตัวลงเป็นทาส และในสัญญากู้ยืมเท่านั้น จึงไม่ตรงกับความหมายชองคำว่าหนี้ ในทางกฎหมายที่ใช้อยู่ในปัจจุบัน แต่จะใกล้เคียงกับความหมายที่คนไทยทั่วไปเข้าใจกัน ดังที่ศาสตราจารย์ ม.ร.ว.เสนีย์ ปราโมช กล่าวว่า “ แม้พ่อค้าชาวตลาดจนกระทั่งทุกวันนี้ ก็ยังเข้าใจคำว่าหนี้เป็นเช่นเดียวกัน เหมือนกับเมื่อก่อนพม่าเผาเมืองนั้น”[2]
2.ความหมายของ “หนี้” ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์
หนี้ที่ใช้อยู่ในปัจจุบันคือ ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ นั้นมิได้เป็นแนวคิดในเรื่องหนี้ของไทยตามกฎหมายเดิม แต่เรานำแนวคิดและหลักกฎหมายเรื่องหนี้มาจากระบบกฎหมายซีวิลลอร์ ( civil law ) ของประเทศภาคพื้นยุโรป
ในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ปัจจุบันไม่ได้มีการบัญญัติความหมายของคำว่าหนี้ไว้ แต่ในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ พ.ศ. 2466 ซึ่งถูกยกเลิกไปโดยไม่ทันได้ใช้นั้น ได้ให้คำจำกัดความของหนี้ไว้ว่า “ อันว่าหนี้นั้นโดยนิตินัยเป็นความเกี่ยวพันระหว่างบุคคลเดียว หรือ หลายคน ฝ่ายหนึ่งเรียกว่าลูกหนี้ จำต้องส่งทรัพย์สินก็ดี หรือทำการ หรือเว้นทำการให้แกบุคคลเดียวหรือหลายคน อีกฝ่ายหนึ่งเรียกว่าเจ้าหนี้” ความหมายดังกล่าวนี้ เมื่อเปรียบเทียบกับบทบัญญัติในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ในปัจจุบันในผลแห่งหนี้มาตรา 194 ที่บัญญัติว่า
“ ด้วยอำนาจแห่งมูลหนี้ เจ้าหนี้ย่อมมีสิทธิจะเรียกให้ลูกหนี้ชำระหนี้ได้ อนึ่งการชำระหนี้ด้วยงดเว้นการอันใดอันหนึ่งก็ย่อมมีได้ “ บทบัญญัติดังกล่าวนี้มิได้กล่าวถึงหนี้ในทางความหมาย แต่กล่าวถึงในทางที่จะบังคับตามความสัมพันธ์ทางหนี้นั้น ซึ่ง ศาสตราจารย์ ม.ร.ว. เสนีย์ ปราโมช ก็เห็นว่า บทบัญญัติในปัจจุบันก็มีความหมายที่ไม่แตกต่างจากบทบัญญัติที่อยู่ในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ พ.ศ. 2466 เดิมนั่นเอง และการที่ไม่ให้ความหมายไว้ยังทำให้เกิดความยืดหยุ่นได้มากกว่า ซึ่งแท้จริงแล้วความหมายจะเป็นอย่างไร ก็ดูจะไม่สำคัญเท่ากับว่า เมื่อมีหนี้แล้วผลบังคับจะเป็นเช่นไรมากกว่า อย่างไรก็ตามท่านยังเห็นต่อไปด้วยว่า การบัญญัติว่า “ ด้วยอำนาจแห่งมูลหนี้...” นั้นไม่น่าจะถูกต้อง ที่ถูกควรเป็น “ด้วยอำนาจแห่งหนี้” ซึ่งผู้เขียนเห็นด้วยเพราะการที่เจ้าหนี้จะเรียกร้องให้ลูกหนี้ชำระหนี้ได้นั้นเป็นเพราะเป็น “ สิทธิทางหนี้” ที่เกิดมีขึ้นเมื่อเกิดหนี้แล้ว ส่วนมูลหนี้นั้นเป็นที่มาของหนี้เม่านั้น การที่กฎหมายไม่ได้ให้ความหมายชองหนี้ไว้ แต่บัญญัติถึงผลเช่นนี้ ก็เป็นเพราะในทางปฏิบัตินั้นสำคัญอยู่ที่ผลที่จะบังคับระหว่างลูกหนี้และเจ้าหนี้มากกว่าความหมายในกฎหมายของหลายประเทศ
3. ความหมายของหนี้ในความเห็นของนักนิติศาสตร์
นักนิติศาสตร์ได้ให้ความหมายหรอคำจำกัดความของหนี้ไว้ เช่น
1. - Schuster กล่าวว่า หนี้เป็นความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล 2 คน ซึ่งก่อให้เกิดสิทธิแกบุคคลหนึ่งที่จะเรียกร้องให้บุคคลอีกคนหนึ่ง กระทำการหรืองดเว้นกระทำการ ซึ่งยอมรับว่าก่อให้เกิดผลทาง กฎหมาย
2.
- Howe กล่าวว่า “หนี้คือความผูกพันในกฎหมาย ทำให้คู่สัญญาฝ่ายที่จะได้ประโยชน์ มีสิทธิขอให้บังคับชำระหนี้ได้ตามกฎหมาย และในการนั้นย่อมร้องขออำนาจศาลของบ้านเมืองช่วยบังคับได้” และสาระสำคัญของหนี้คือผลผูกพันให้เราต้องส่งทรัพย์สิน กระทำการหรือปฏิบัติการอย่างใดอย่างหนึ่ง”
3.
- ศาสตราจารย์ ม.ร.ว. เสนีย์ ปราโมชกล่าว่า “ หนี้คือความผูกพันที่มีผลในกฎหมาย ซึ่งบุคคลฝ่ายหนึ่งเรียกว่า เจ้าหนี้ ชอบที่จะได้รับชำระหนี้ มีวัตถุเป็นการกระทำหรืองดเว้นการกระทำหรือส่งมอบทรัพย์สินจากบุคคลอีกฝ่ายหนึ่งเรียกว่า ลูกหนี้
โดยสรุป เมื่อพิจารณาจากบทบัญญัติของกฎหมายประกอบกับความเห็นของนักนิติศาสตร์ดังกล่าวแล้ว อาจให้คำจำกัดความอย่างกว้างๆ ของคำว่า “หนี้” หมายถึง ความสัมพันธ์ในทางกฎหมาย หรือนิติสัมพันธ์ในทางทรัพย์สินระหว่างบุคคลสองฝ่าย ฝ่ายหนึ่งเรียกว่า เจ้าหนี้ ทรงสิทธิที่ตะเรียนร้องให้อีกฝ่ายหนึ่ง เรียกว่า ลูกหนี้ ชำระหนี้ ซึ่งจะเห็นได้ว่า
หนี้นั้นมีองค์ประกอบสำคัญ 3 ประการ คือ
1. ต้องมีเจ้าหนี้และลูกหนี้
2. ต้องมีความผูกพันทางกฎหมายที่ก่อให้เกิดสิทธิและหน้าที่เกี่ยวกับทรัพย์สิน
3. ต้องมีวัตถุแห่งหนี้
______________________________________________
[1]โสภณ รัตนากร. คำอธิบายประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ว่าด้วยหนี้. (กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์นิติบรรณการ, 2539) หน้า 20
[2]เสนีย์ ปราโมช, ม.ร.ว. ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ว่าด้วยนิติกรรมและหนี้. (กรุงเทพฯ : ไทยวัฒนาพานิช,2526) หน้า 273
